Vragen en antwoorden Raden in Verzet
Waarom vraagt Raden in Verzet om extra middelen terwijl er bij de jaarrekening 2022 landelijk € 3,7 mld. over was bij gemeenten?
Dat klinkt als heel veel financiële ruimte, maar dit is tijdelijk en niet structureel van aard. Daarnaast is een groot deel van de middelen pas zo laat ontvangen dat het niet meer in 2022 kon worden uitgegeven (maar dat is in 2023 dan alsnog wel gebeurd). Het Rijk biedt door extra incidentele bijdragen meer financiële armslag, maar de uitdaging om jaarlijks een sluitende begroting op te leveren is nog steeds even groot. Dat komt vooral omdat tijdelijke en incidentele middelen niet voor de lange termijn kunnen worden gebruikt om structurele gaten te dichten. Deze middelen raken op een gegeven moment namelijk op. Daarnaast mogen gemeenten volgens de regelgeving structurele gaten maar mondjesmaat dichten met de tijdelijke en incidentele middelen. Veel van de financiële uitdagingen bij gemeenten zijn structureel van aard. Dit maakt het belang van structurele oplossingen dus alleen maar extra zichtbaar.
Waarom verwachten we structureel financieel nadeel vanaf 2026?
We ontvangen minder middelen van het Rijk, want:
- Verlaging van de algemene uitkering uit het gemeentefonds met structureel € 3 mld.
- Aflopende bijdrage van het Rijk in de extra kosten van gemeenten voor Jeugdzorg.
- Geen trap-op-trap-af meer, maar een te lage indexatie voor onder andere de opvang van extra zorgkosten vanwege de vergrijzing.
We krijgen er extra taken bij / er komt steeds meer op gemeenten af:
- Zorgkosten (onder andere Integraal zorg akkoord)
- Vergrijzing (kosten Wmo)
- Groei van de Jeugdzorg
- Klimaat en energie
- Woningbouw
- (Extra) Asielopvang en opvang Oekraïners
We helpen op verzoek van het Rijk mee met het uitkeren van de energietoeslag en het oplossen van de problemen rondom de toeslagenaffaire van de kinderopvang.
Waarom moet er actie komen?
Als het Rijk niet gaat ingrijpen en meer middelen beschikbaar stelt, zijn gemeenten genoodzaakt om te bezuinigen. Dat bezuinigen kan vaak niet op de taken waar de tekorten zijn, omdat de gemeente daar een wettelijke plicht heeft. Het zal dus vaak plaats moeten vinden in 'extra' taken van gemeenten, terwijl die juist vaak cruciaal zijn voor de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan het sluiten van sociaal-culturele voorzieningen (bibliotheek, wijkcentrum, etc.) en sportvoorzieningen (zwembad, sporthal, geen vernieuwing of uitbreiding van sportvelden). Deze voorzieningen hebben juist een duidelijke positieve invloed op de zorgkosten en het welbevinden. In een tijd waarin bestaanszekerheid en kansengelijkheid grote issues zijn, heeft het doen van deze bezuinigingen door gemeenten grote impact en zouden ze op termijn dus wel eens tot nieuwe kostenstijgingen kunnen leiden in het sociaal domein.
We hebben hier een belangrijke rol als gemeenten. Dan is het ook belangrijk dat er voldoende middelen beschikbaar worden gesteld om deze rol goed in te vullen.